Bij impopulaire of gevoelige zaken zien we vaak genuanceerde taal. We hebben afscheid moeten nemen, wordt tegenwoordig gezegd wanneer iemand de zak heeft gekregen. Fraude wordt creatief boekhouden genoemd, een ingrijpende sanering heet een reorganisatie en de mensen die werkloos achterblijven zetten op LinkedIn dat ze tussen twee banen zitten of dat ze op zoek zijn naar een nieuwe uitdaging.

Nuances gebruik je om iemand niet voor het hoofd te stoten of als je in gezelschap netjes probeert te praten (derrière voor billen). Niet voor niets zijn er talrijke benamingen voor een bezoekje aan het toilet, die variëren van zeer genuanceerd (nummer 100, een kleine boodschap doen) tot beeldend (kleine Willem een hand geven, je neus gaan poederen) en grof (ik ga even zeiken op de kakdoos).

Creatief boekhouden, rendementoptimalisatie, inactieven …

Aan de ene kant wordt een uiting soms netter en zachter met dit verhullende taalgebruik, maar aan de andere kant is het door de abstractie soms niet meer duidelijk wat er precies wordt bedoeld: rendementoptimalisatie betekent meestal niets anders dan streven naar dikke winst, modernisering is een andere benaming voor reorganisatie en inactieven blijken langdurig werklozen te zijn.

Welke betekenis mensen aan zulke abstracte woorden toekennen verschilt van persoon tot persoon. Jargon is een crime. Maar zelfs een uiting als uw gewicht is stabiel zorgt voor verschillende interpretaties, wees onderzoek van Castro, Wilson, Wang en Schillinger (2007) uit. Sommige mensen dachten dat de arts bedoelde dat ze moesten afvallen, terwijl anderen begrepen dat ze in gewicht moesten toenemen.

Vicieuze cirkel

In het kader van begrijpelijke taal pleit ik voor minder nuances. Als je immers wilt dat de boodschap door iedereen op dezelfde wijze begrepen wordt, is het belangrijk om duidelijk te verwoorden wat je bedoelt. En nuances belemmeren dat.

Bovendien: na verloop van tijd krijgt het verhullende woord vaak alsnog de lading van de oorspronkelijke term. Het woord buitenlander werd vervangen door allochtoon, werd vervangen door medelander. Voor de werkster bestaan inmiddels verschillende varianten, net als voor gehandicapten. Zo is er weer behoefte aan een nieuw woord dat nuance brengt en belanden we in een vicieuze cirkel …

Meer lezen

• Castro, C.M., Wilson, C., Wang, F. & Schillinger, D. (2007). Babel babble: physicians’ use of unclarified medical jargon with patients. American Journal of Health Behavior, 31(1), 85-95.