Een minister is niet in de war maar knettergek, een musical niet mooi maar prachtig, een lezing niet slecht maar een ramp en een nieuwe shampoo niet fijn maar een sensation. We komen deze sterke formuleringen dagelijks tegen: in reclame, de krant, op het internet, de televisie en aan de keukentafel. Niet alleen bekken de uitingen lekkerder, maar de gekozen woorden maken een boodschap ook krachtiger. Betekent krachtiger ook per definitie duidelijker of begrijpelijker? Een aantal wetenschappers heeft zich met deze vraag bezig gehouden.
Is een krachtige boodschap ook begrijpelijker?
Taalintensiveerders
Woorden of formuleringen die een boodschap krachtiger maken, worden taalintensiveerders of taalversterkers genoemd. Ik deed voor mijn proefschrift vier jaar lang onderzoek naar het voorkomen van taalintensiveerders in teksten en de effecten ervan op ontvangers. Wat ik zelf niet heb onderzocht, maar andere onderzoekers wel, is of het gebruik van deze versterkende elementen een boodschap duidelijker of begrijpelijker maken.
Effect op duidelijkheid
McEwen en Greenberg onderzochten of een tekst met taalintensiveerders duidelijker wordt gevonden dan een tekst zonder taalintensiveerders. Hiervoor maakten zij twee versies van een boodschap waarin tegen een bepaald standpunt werd gepleit. Ook Hamilton en zijn collega’s waren hierin geïnteresseerd. Zij schreven een nieuwsbericht met en een nieuwsbericht zonder intensiveerders. Wat bleek? Uit beide studies kwam naar voren dat de hoogintensieve tekst door de lezers duidelijker wordt gevonden dan de laagintensieve tekst.
Beter te verwerken
Hoe komt het nou dat taalintensiveerders de duidelijkheid van een tekst verhogen? Wellicht doordat mensen een tekst beter verwerken dankzij deze krachtige formuleringen. Craig en Blankenship lieten in hun experiment namelijk zien dat lezers beter in staat zijn sterke en zwakke argumenten van elkaar te onderscheiden wanneer er taalintensiveerders in de tekst voor kwamen. Zwakke argumenten vinden lezers door de intensiveerders nóg zwakker en sterke argumenten juist nog sterker.
Zwakke argumenten? Gebruik dan geen versterkers!
Zelf inzetten
Zelf de duidelijkheid van uw tekst verhogen? Dan is het raadzaam om taalintensiveerders te gebruiken. Dit geldt overigens wel alleen voor teksten waarin sterke argumenten staan: de teksten worden dan dankzij de intensiveerders nog beter verwerkt en begrepen. Maar heeft u juist een tekst met zwakke argumenten? Zorg dat de lezer wat minder goed naar uw tekst kijkt en gebruik vooral geen versterkers.
Verder lezen
- De studie van McEwen en Greenberg is getiteld The effect of message intensity on receiver evaluations of source, message and topic en verscheen in The Journal of Communication (1970), 20(4), pagina 340-350.
- Hamilton, Hunter en Burgoon schreven An empirical test of an axiomatic model of the relationship between language intensity and persuasion in Journal of Language and Social Psychology (1990), 9(4), pagina 235-255.
- Het artikel van Craig en Blankenship heet Language and persuasion: linguistic extremity influences message processing and behavioral intentions en verscheen in Journal of Language and Social Psychology (2011), 30(3), pagina 290-310.
- Mijn proefschrift Intens Krachtig, stilistische intensiveerders in evaluatieve teksten verscheen in 2015 aan de Radboud Universiteit Nijmegen. U kunt het hier downloaden.
Toen ik deze blog las, heb ik even ‘(zich) verwonderen’ en het intensiverende ‘(zich) verbazen’ gegoogeld. Ik vond dit:
verwonder* (enkelvoud en meervoud): ongeveer 178.000 resultaten
verbaas* (enkelvoud): ongeveer 435.000 resultaten
verbaz* (meervoud): ongeveer 766.000 resultaten
Ik krijg de indruk dat ‘(zich) verbazen’ zijn niet-intensieve synoniem aan het verdringen is en dat ‘(zich) verbazen’ door velen niet meer als een intensiverend werkwoord wordt aangevoeld.
Daardoor kun je tegenwoordig zeggen dat iemand ‘een beetje verbaasd’ of ‘licht(jes) verbaasd’ is, iets wat wringt met mijn eigen taalgevoel. Van Google verneem ik:
een beetje verbaasd: 641.000 resultaten
licht* verbaasd: 671.000 resultaten
Dag Jos,
Leuk dat je naar aanleiding van dit artikel aan het zoeken bent geslagen! Google raadplegen is inderdaad een handige manier om te bekijken hoe vaak bepaalde woorden of woordcombinaties tegenwoordig worden gebruikt.
Je bevinding is goed te verklaren en heeft alles te maken met het feit dat taal leeft en continu verandert. Semantisch verbleken (semantic bleaching) heet het verschijnsel in de wetenschap: woorden veranderen in functie en/of in betekenis, waardoor ze veel breder ingezet kunnen worden dan oorspronkelijk het geval was. Deze verbleekte woorden zijn niet alleen breder inzetbaar, maar nemen ook af in kracht, zo blijkt uit diverse wetenschappelijke studies (zie bijvoorbeeld het merk van Sali Tagliamonte).
Het is dus inderdaad goed mogelijk dat zich verbazen en zich verwonderen inmiddels op dezelfde voet staan. Gelukkig zijn wij mensen creatief met taal en zoeken we andere woorden die de plek van het krachtige woord kunnen opvullen. Welke woorden zijn volgens jou krachtiger dan zich verbazen of zich verwonderen?